Спікеры Беларускай нацыянальнай платформы Форуму грамадзянскай супольнасці Усходняга партнёрства распавялі пра асноўныя кірункі праграм Еўрапейскага Саюза ў Беларусі.
Арганізатар — Беларуская нацыянальная платформа Форума грамадзянскай супольнасці Ўсходняга Партнёрства, пры падтрымцы Еўрапейскага саюза.
Адзіны дзень інфармавання ад ЕС
30 студзеня ў Гомелі адбыўся інфармацыйны дзень аб праграме «Усходняга партнёрства» Еўрасаюза. Адкрыў мерапрыемства прадстаўнік Беларускай Нацплатформы Васіль Ядчанка, які прапанаваў інтэрактыўны фармат — пасля некалькіх уступных дакладаў удзельнікі самі змогуць сфармуляваць свае прапановы для структур ЕС. А, магчыма, і беларускага ўраду.
Трэба сказаць, што на гэты раз склад удзельнікаў ашаламляльна адрозніваўся ад звыклых наведвальнікаў падобных мерапрыемстваў. Адну палову прысутных склалі актывісты грамадскіх арганізацый — Установы «Цэнтр рэгіянальнага развіцця ГДФ», незалежнага прафсаюза РЭП, грамадскай ініцыятывы «Жыві як гаспадар», дабрачыннага цэнтра «Хэсэд Батья», Беларускай партыі «Зялёныя» і іншых. Іншую палову — людзі з дзяржаўных структур. Інфармацыя пра сустрэчу была размешчана ў адкрытым доступе. Як паведаміў дырэктар «Цэнтра рэгіянальнага развіцця ГДФ» Пётр Кузняцоў, прадстаўнікі Лоеўскай і Хойніцкай раённых адміністрацый загадзя звязаліся з арганізатарамі і паведамілі пра свой удзел у мерапрыемстве. На сустрэчу прыйшлі таксама прадстаўнікі адміністрацыі ГДУ імя. Ф. Скарыны і Гомельскай дзяржаўнай тэлерадыёкампаніі.
Грамадзянскія спікеры і беларускія міністры
Адна з спікераў, Святлана Каралёва, распавяла аб дзейнасці Беларускай нацыянальнай платформы Форуму грамадзянскай супольнасці Усходняга партнёрства ў Беларусі. Паводле яе слоў, ЕС — дастаткова грувасткая арганізацыя, і сакратарыят Форуму ў Бруселі выконвае важную ролю камунікацыі з еўраструктурамі. У рамках Форуму ў Беларусі дзейнасць вядзецца па наступных напрамках: развіццё прадпрымальніцтва, экалагічная позва, моладзевая палітыка, праваабарончы і сацыяльны блокі. Існуе таксама два асноўных фармату — «Дыялог па правах чалавека» і «Каардынацыя групы супрацоўніцтва ЕС-РБ». Спікер распавяла аб падрабязнасцях працы з уладай, мала вядомай шырокай аўдыторыі.
Аказваецца, ужо даўно рэгулярна праходзяць сустрэчы прадстаўнікоў няўрадавых арганізацый (НДА) і беларускіх уладаў самага высокага рангу з нагоды еўрапейскага супрацоўніцтва. Спікеры НДА выказваюць свае прапановы, кіраўнікі беларускіх міністэрстваў кажуць пра сваё бачанне гэтага працэсу. На думку Святланы Каралёвай, найбольш удала дыялог праходзіць у эканамічнай галіне: «Тут уладам ёсць чым даваць справаздачу, у прыватнасці, у галіне развіцця бізнесу і IT-тэхналогій». Таксама, менавіта па рэкамендацыях экспертаў Усходняга партнёрства ў сферы вышэйшай адукацыі РБ запушчаны Балонскі працэс. Па словах спікера, асабліва цеснае супрацоўніцтва склалася з беларускім МЗС. Намеснік міністра замежных спраў Алег Краўчанка часта наведвае мерапрыемствы НДА ў рамках Усходняга партнёрства. Аднак сярод шасці краін — членаў праграмы доля фінансавання Беларусі — самая малая. Па словах прадстаўнікоў беларускіх няўрадавых арганізацый, гэта звязана з тым, што ў РБ да гэтага часу не падпісаная дамова наконт прыярытэтаў у рамках Усходняга партнёрства.
На першых месцах па фінансаванні знаходзяцца Украіна і Грузія. У Грузіі ўсё законапраекты папярэдне праходзяць праз структуры структуры грамадзянскай супольнасці, звязаныя з ЕС. Зрэшты, Сьвятлана Каралёва заклікала праявіць цярпенне ў наладжванні праславутага дыялогу з уладай. «Нам нікуды не дзецца ад гэтай камунікацыі», — сказала яна.
«За межамі дзяржавы, сям’і і рынку»
Іншы спікер, старэйшы аналітык «Цэнтра еўрапейскай трансфармацыі» Аксана Шэлест распавядала пра дынаміку і спецыфіцы у дзейнасці грамадзянскай супольнасці ў Беларусі. Яе ацэнка поспехаў супрацоўніцтва НДА і беларускай дзяржавы была больш стрыманая. Па апытаннях 2016 года, у РБ толькі 1% насельніцтва працуе ў сферы няўрадавых арганізацый. Што тычыцца напрамкаў іх дзейнасці ў краіне, то на першым месцы тут стаяць грамадскія арганізацыі, якія працуюць з сацыяльнымі праблемамі і уразлівымі групамі. На другім — моладзевая скіраванасць, на трэцім — рэлігійная тэматыка. Адукацыя, развіццё бізнесу, экалагічная і даследчая дзейнасць ставяцца да традыцыйных прыярытэтам беларускіх некамерцыйных арганізацый. У апошні час тут з’явіліся і новыя трэнды — урбаністыкі і праца ў медыяпрасторы.
Пры гэтым, як сказала спікер, у апошнія гады намецілася тэндэнцыя да падзення знешняга цікавасці да Беларусі і скарачэнні донарскай дапамогі. Але ёсць і пазітыўныя зрухі — узрасла ўдзел беларускага бізнесу ў фаундрайзинге. «У апошнія гады беларускі бізнэс ўмацаваўся, а вось знешнія крыніцы фінансавання сталі менш даступныя для НДА», — сказала Аксана Шэлест.
Другім бокам медалі стала тое, што праца экалагічных ініцыятыў сёння ўскладняецца зрошчвання інтарэсаў улады і бізнесу. Што датычыцца ў цэлым адносін «трэцяга сектара» з дзяржавай, то спікер адзначыла тут пэўную лібералізацыю.
«Але пры гэтым прынцыпова тут нічога не змянілася», — адзначыла Аксана Шэлест. «Ёсць толькі тактычныя паслабленьні, звязаныя з палітычнай кан’юнктурай».
На яе думку, яшчэ рана казаць аб партнёрскіх адносінах структур грамадзянскай супольнасці і ўлады: «На ўзровень партнёрства выходзяць толькі арганізацыі, звязаныя з бізнесам». Пры наяўнасці «вокнаў магчымасці» спікер адзначыла вельмі нізкую ўстойлівасць існуючага супрацоўніцтва, калі раней дасягнутыя дамоўленасці «адмяняюцца адным жэстам зверху». У якасці прыкладу была прыведзена гісторыя з прыняццем законапраекта аб «хатнім гвалце». Праект закона быў распрацаваны МУС РБ у цесным кантакце з грамадзянскімі экспертамі. На думку спікера, ён быў адменены без кансультацый з грамадскасцю. У той жа час супраць гэтага законапраекта выступіў шэраг рэлігійных арганізацый і актывістаў.
Апытанні паказваюць, што па ступені даверу на першых месцах у беларусаў стаіць царква, армія, прэзідэнт. НДА такой папулярнасцю не карыстаюцца. Але не таму, што маюць негатыўны імідж. Проста грамадзяне мала дасведчаныя пра іх дзейнасць.
На думку Аксаны Шэлест, на самай справе для няўрадавых арганізацый вельмі важны геапалітычны фактар і фарміраванне ў свядомасці беларусаў праеўрапейскага вектару. І яна лічыць, што НДА з гэтай задачай спраўляюцца. Таксама вядзецца праца па нацыянальнай самаідэнтыфікацыі. На сёння больш за 60 працэнтаў жыхароў звязваюць сябе з беларускай ідэнтычнасцю, на 2-м месцы — лакальныя вызначэння (гамяльчане, мінчане), затым ідуць такія атаяснення, як «савецкі чалавек» і па рэлігійнай прыналежнасці.
На думку Аксаны Шэлест, сферай дзейнасці грамадзянскай супольнасці з’яўляецца ўсё, што ляжыць за межамі дзяржавы, сям’і і рынку.
Пасядзець у крэсле чыноўніка
Васіль Ядчанка распавёў, як і куды ў Беларусі ідуць гранты ад ЕС. Усяго еўрапейскія грошы вылучаюцца для працы па дваццаці напрамках. Сярод іх — трансгранічнае супрацоўніцтва, чарнобыльская праблематыка, садзейнічанне развіццю прадпрымальніцтва, праваабарончая дзейнасць, правы жанчын і многае іншае.
Ўражваюць і сумы, якія вылучаюцца на гэта заходнімі фондамі для Беларусі. Напрыклад, на падтрымку пераходу да зялёнай эканоміцы ў 2014-2017 годзе было выдзелена 5 мільёнаў еўра. А на пастаўкі абсталявання для экалагічна чыстай энергіі і комплекснага кіравання адходамі ў 2015-2016 гадах — таксама больш за 5 мільёнаў у еўрапейскай валюце. Пры гэтым, многія гранты ЕС паступаюць профільным дзяржаўным міністэрствам і ведамствам — Мінпрыроды ў тым ліку. Асаблівая ажыўленне гэтая інфармацыя выклікала ў гомельскіх экалагічных актывістаў, ужо на працягу года вядучых барацьбу супраць шкодных выкідаў з фабрыкі «Гомельшпалеры».
Пры гэтым Васіль Ядчанка адзначыў нізкую адказнасць грантаў. Напрыклад, экспертнай групай былі разасланыя лісты з просьбай распавесці аб рэалізацыі праектаў па мностве адрасоў. Адказалі адзінкі. У шэрагу выпадкаў, пасля завяршэння праекта, адрасу ўжо апынуліся несапраўднымі, а сайты — ня працуюць.
Спікер адзначыў таксама, што сёння адным з важных патрабаванняў ЕС да НДА з’яўляецца наладжванне ўзаемадзеяння з уладай.
Такога роду практыка была ажыццёўлена прама на сустрэчы. Яе ўдзельнікі разбіліся на змешаныя групы. Але не па прынцыпе «хлопчык-дзяўчынка», а з удзелам як грамадзянскіх актывістаў, так і прадстаўнікоў дзяржаўных структур. І пачалі выпрацоўваць сумесныя пажаданні да ЕС і, магчыма, Саўміну РБ. Вопыт атрымаўся цікаўны.
Так, у адной з рабочых груп прапановы актывістаў аб увядзенні грамадскага кантролю за ўсімі экалагічна небяспечнымі прадпрыемствамі было расцэнена чыноўнікамі «як распальванне канфлікту». У той жа час ініцыятыва ўдзельніка сустрэчы са Смаленска, падтрыманая гомельскімі «зялёнымі», пра развіццё прыгранічнага супрацоўніцтва Беларусь-Украіна-Расея па пытаннях чарнобыльскай радыяцыйнай бяспекі сустрэла поўную падтрымку і ў прадстаўнікоў адміністрацыі Хойніцкага раёна.
Ажыўленую дыскусію выклікала і прапанова аб правядзенні ў гульнявой форме своеасаблівай «ратацыі кадраў». У адзін з дзён грамадскія актывісты маглі б «понарошку» пасядзець у крэсле кіраўнікоў, паспрабаваць вырашаць іх пытанні і ў цэлым адчуць працэс працы выканаўчай улады знутры. Першапачаткова такая прапанова прагучала ад «зялёных», але было падтрымана маладымі супрацоўнікамі дзяржструктур. Аказваецца, у Хойніцкім раёне падобная практыка ўжо існуе — па «узаемаабменам» вучняў і настаўнікаў.
Дырэктар «ГДФ» Пётр Кузняцоў прапанаваў дэбюракратызацыю грамадска-кансультатыўных Саветаў (ГКС), якія намінальна і цяпер існуюць пры органах улады на месцах і нават пры некаторых міністэрствах. Прадстаўнікі дзяржаўных структураў не супраць і развіцця работы базавых органаў мясцовага самакіравання — вулічных камітэтаў і дамкама і іх тэрытарыяльных аб’яднанняў.
І хоць пакуль працэс ажыўлення грамадскай дзейнасці ў нас выклікае больш пытанняў, чым адказаў, якая прайшла ў Гомелі сустрэча была цікавай. І, хацелася б верыць, небескарысна перш за ўсё для жыццёвых інтарэсаў нашага насельніцтва.
